تحلیل پراکنده‌رویی شهری با استفاده از فن تحلیل عاملی موردپژوهی: نواحی شهر قزوین

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر، اصفهان

2 استاد/پردیس هنرهای زیبا-دانشگاه تهران

چکیده

از زمان انقلاب صنعتی به این سو با افزایش کیفیت زندگی در شهرها، مردم بسیاری از روستاها مهاجرت کرده و به شهرها پیوسته‌اند. این هجوم جمعیت به شهرها اثرات فراوانی بر زندگی شهری داشته است. یکی از این اثرات پراکنده‌رویی شهری است که به طور کلی به گسترش افقی و چندپاره شهرها ناشی از تمایل شهروندان برای خروج از ناحیه مرکزی شهر و اسکان در حومه اطلاق می‌شود. مقاله حاضر به تحلیل پدیده پراکنده‌رویی در نواحی شهر قزوین می‌پردازد. در این راه ابتدا مبانی نظری مرتبط با این پدیده در سه دسته «تعاریف پراکنده‌رویی»، «دلایل وقوع پراکنده‌رویی» و «نتایج و مظاهر پراکنده‌رویی» ارائه می‌شوند. سپس با مرور متون نظری ، شاخص‌های مختلف برای سنجش این پدیده معرفی شده و 13 شاخص منتخب استخراج می‌گردند. سپس داده‌های مرتبط با هر یک از شاخص‌ها با استفاده از سرشماری سال 1390 و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استخراج می‌شوند. سپس با استفاده از تحلیل عاملیِ داده‌ها به کمک نرم‌افزار SPSS، شاخص‌ها در ذیل چهار عامل (تراکم، پیکربندی، کاربری، دسترسی) قرار گرفتند که در تناسب کامل با مبانی نظری است. هر یک از این عوامل به ترتیب 8/27، 6/21،  3/11 و  5/9   درصد از واریانس پدیده پراکنده‌رویی را تبیین می‌کنند. بر این اساس مشخص می‌شود که «شاخص شکل» و «بعد فرکتال» به عنوان شاخص‌های جدید معرفی‌شده برای سنجش پراکنده‌رویی، به میزان بالایی بر پراکنده‌رویی اثرگذار هستند. نتایج همچنین نشان می‌دهند که نواحی 4 5، 7، 11 و 12 دارای بیشترین پراکنده‌رویی و نواحی 17، 28، 38 و 39 دارای کمترین پراکنده‌رویی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analaysing urban sprawl Using Factor Analysis Technique (ACase Study of Qazvin City Districts)

نویسندگان [English]

  • Hosain Ghanoni 1
  • Esfandiyar Zebardast 2
1 University of Art, Isfahan
چکیده [English]

Since the industrial revolution, with the increase quality of life in the cities many people migrated from villages to cities. This influx of populations into cities has had a great impact on urban life. One of these scattered effects is horizontal growth accompanied leapfrogged extension of city boundaries caused by citizen's will to leave central urban areas and live in urban countryside. This article analyses urban sprawl phenomenon in Qazvin city districts. For this, literature review is made by categorizing in three classes: "sprawl definition", "causes of sprawl" and "results and manifestations of sprawl". Then, 13 indicators are chosen among others in literature for measuring urban sprawl in Qazvin districts and corresponding data to all of the indicators are gathered from natinal census of 2011 and Geographic Information System (GIS). Then, factor analysis technique is implemented by SPSS software and the indicators are attributed to four factors called density, configuration, land-use and accessibility, the results which are totally consistent with literature. These factors explain the variance of urban sprawl by 27.8, 21.6, 11.3 and 9.5 percent respectively. It is shown that "shape index" and "fractal dimension" as new indicators for measuring urban sprawl are significantly related to this phenomenon. Results also show that districts 4, 5, 7, 11 and 12 are the most sprawled and districts 17, 28, 38 and 39 are the least sprawled districts in Qazvin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Sprawl
  • Factor Analysis
  • Configuration
  • Qazvin